کنفرانس‌ها
صفحه اصلی   /   کنفرانس‌ها   /     /   اجازه‌نامه‌ای برای تحقیق انساب سادات از نجف در قرن نهم هجری
اجازه‌نامه‌ای برای تحقیق انساب سادات از نجف در قرن نهم هجری
مجالس کاتبان (13)
اجازه‌نامه‌ای برای تحقیق انساب سادات از نجف در قرن نهم هجری
پروفسور کازوئو موری‌موتو در این گزارش، اجازه‌نامه‌‌ای در زمینه نسب‌‌شناسی سادات‌ را مورد مداقه قرار می‌‌دهد که در نجف و به تاریخ 840 هجری نوشته شده است. این اجازه‌نامه از سه جهت جالب توجه است:
1. مجازٌ له کسی نیست جز ابن عمید الدین حسینی نجفی، که به عنوان مؤلف المشجر الکشاف في أصول السادة الأشراف در تاریخ نسب‌شناسی سادات حائز اهمیت است.
2. اجازه‌نامه نشان می‌‌دهد متخصصان انساب سادات در دوره تحریر آن، ایده‌ و معیار مشخصی دربارۀ صلاحیت برای اشتغال به حرفۀ خود و قیام به تشخیص صحت و سقم انساب داشته‌اند.
3. درخواست مجیز از «سلطان اعظم و خاقان معظم» برای مساعدت به مجازٌ له در این اجازه‌نامه، این نظریه را تأیید می‌کند که نسب‌شناسان برخاسته از مراکز علمی شیعۀ دوازده امامی در قرن‌های هشتم و نهم هجری، بدون نگاه فرقه‌ای، بلکه با نگاهی فرافرقه‌ای، دانش خود را در برابر تقاضای قدرت‌های سیاسی عصر ـ اعم از سنی و شیعه ـ عرضه می‌کردند و جلب حمایت‌های آنان را دستاویزی برای گسترش حیطۀ فعالیت‌های خود قرار می‌داده‌اند.

روز دوشنبه، ۱۴ اسفند ۱۴۰۲، بنیاد محقق طباطبائی میزبان سیزدهمین نشست از سلسله مجالس کاتبان بود. در این نشست که در تالار میرزا عبدالله افندی برگزار شد، پروفسور کازوئو موری‌موتو، استاد برجسته دانشگاه توکیو، به ایراد سخنرانی با موضوع تحلیل یک اجازه نامه مهم در حوزه علم نسب‌شناسی پرداخت.

معرفی سخنران توسط ریاست بنیاد
در ابتدای جلسه، جناب آقای سید علی طباطبائی یزدی، رئیس بنیاد محقق طباطبائی، به معرفی سخنران این مجلس، جناب پروفسور موری‌موتو پرداختند. ایشان ضمن خوش‌آمدگویی، به سوابق علمی و پژوهشی پروفسور اشاره کردند:

  • پروفسور موری‌موتو متولد سال ۱۳۴۸ شمسی (به تقویم ایران)، تحصیلات خود را در مقاطع لیسانس، فوق لیسانس و دکتری در دانشگاه توکیو به پایان رسانده‌اند.
  • ایشان دو سال از دوره دکتری خود (۱۳۷۵-۱۳۷۷ شمسی) را در تهران گذرانده و در گروه تاریخ دانشگاه تهران به تحقیق و تحصیل پرداختند.
  • پس از تدریس در دانشگاه‌های توکیو و هوکایدو، هم‌اکنون استاد تاریخ اسلام و ایران در مؤسسه مطالعات پیشرفته آسیا در دانشگاه توکیو هستند.
  • عمده فعالیت‌های علمی ایشان بر مطالعه "سادات" و "اشراف" در جوامع مسلمان متمرکز بوده است، با تأکید بر متون نسب‌شناسی و زمینه اجتماعی-مذهبی شکل‌گیری این متون. "فضائل‌نویسی سادات" نیز از دیگر علاقه‌مندی‌های پژوهشی ایشان است.
    آثار و فعالیت‌های دیگر:
  • ترجمه کتاب شیعه در اسلام علامه طباطبائی به زبان ژاپنی (منتشر شده در دانشگاه توکیو).
  • تألیف کتابی با عنوانی که ترجمه آن چنین است: جهانی که زبان فارسی را به هم وصل کرده است.
  • همکاری در تألیف کتاب علم و قدرت در جوامع مسلمان (به زبان انگلیسی) با دکتر سجاد رضوی، منتشر شده توسط انتشارات گرلاخ آلمان.
  • دریافت جایزه بین‌المللی فارابی برای رساله دکتری خود با موضوع سادات و اشراف.
  • تألیف کتابی جدید به زبان ژاپنی با عنوان علی شیر خدا که اسطوره شد (زندگی‌نامه امیرالمؤمنین علیه السلام).
  • ریاست موقت انجمن مطالعات جوامع فارسی‌زبان (ASPS) در سال ۲۰۲۲.
  • توجه به گسترش زبان فارسی و ادبیات ایران در میان اقوام آسیایی.
جناب آقای طباطبائی در پایان، از شخصیت علمی و اخلاقی پروفسور موری‌موتو بسیار تمجید کردند.

سخنرانی پروفسور کازوئو موری‌موتو
پروفسور موری‌موتو سخنان خود را با تشکر از معرفی و ابراز خوشحالی از حضور در بنیاد آغاز کردند. ایشان با اشاره به اینکه موضوع سخنرانی بخشی از تحقیقات جاری‌شان برای مقاله‌ای در یک جشن‌نامه است، به تشریح اهمیت علم نسب‌شناسی و جایگاه آن پرداختند:
زمینه پژوهش: ایشان سال‌هاست که بر روی مسئله "سیادت" و "شرف" در جوامع مسلمان و به‌ویژه متخصصان علم نسب (نسب‌شناسان) سادات در دوره پیشاصفوی (تا اواخر قرن نهم هجری) تحقیق می‌کنند. به باور ایشان، مطالعه این حوزه، دریچه‌ای برای فهم بهتر اوضاع اجتماعی-مذهبی و تاریخ جهان اسلام است.
اهمیت اجازه نامه: پروفسور موری‌موتو تأکید کردند که نسب‌شناسان نقش مهمی در تأیید یا رد صحت انساب داشتند که این امر بر جایگاه اجتماعی و حتی مزایای مادی افراد تأثیرگذار بود. با این حال، منابع موجود کمتر به "صلاحیت" و "شرایط احراز" این جایگاه خطیر پرداخته‌اند. اجازه نامه‌ای که ایشان معرفی کردند، سندی کلیدی برای روشن شدن این مسئله است.

معرفی و تحلیل اجازه نامه:

  • این اجازه نامه بر ظهر یک نسخه خطی از کتاب "عمدة الطالب في نسب آل ابی طالب" تألیف ابن عنبة (متوفای ۸۲۸ ق) کتابت شده است.
  • مُجیز: احمد بن علی بن حسن... (از نوادگان ابوطالب).
  • مُجاز: پسرش، ابوعلی محمد (که همان محمد بن احمد بن عمیدالدین نجفی، کاتب نسخه "عمدة الطالب" و مؤلف "المشجر الکشاف" است).
  • تاریخ و مکان صدور اجازه: اول ذی‌الحجه سال ۸۴۰ قمری، در نجف اشرف.
  • محتوای اجازه: اجازه روایت "بحر الانساب"، الحاق نوادگان به اجداد، تفحص در انساب طالبیین، و ضبط انساب آنها. بخش کلیدی اجازه عبارت "یحقق عندی جمیع ما اترجحه" است که نشان می‌دهد مُجاز تحت نظارت مُجیز به تحقیق انساب می‌پرداخته است.
  • تفسیر "بحر الانساب": پروفسور موری‌موتو معتقدند که "بحر الانساب" در اینجا نه عنوان یک کتاب خاص، بلکه اشاره به مجموعه وسیع اطلاعات و دانش نسب‌شناسی است که یک نسب‌شناس باید بر آن تسلط یابد.
  • اشاره به حاکم زمان: در متن اجازه نامه، به "السلطان الاعظم و الخاقان المعظم ظل الله علی الانام" اشاره شده که پروفسور موری‌موتو احتمال قوی می‌دهند که منظور "اسپان بن قرا یوسف قراقویونلو" باشد. این امر نشان‌دهنده ارتباط نسب‌شناسان با دربارها و لزوم حمایت حاکمان از فعالیت ایشان است.

اهمیت سند
  • ارائه اطلاعات جدید درباره شخصیت "ابن عمیدالدین نجفی" (مُجاز).
  • نشان دادن وجود مفهوم "صلاحیت" و اعطای رسمی آن برای قضاوت در امور نسب.
  • کمک به فهم بهتر اصطلاح "بحر الانساب" در متون اجازات.

نتیجه‌گیری
پروفسور موری‌موتو با تحلیل دقیق این اجازه نامه، نوری بر جنبه‌های کمتر شناخته شده از فرآیند تعلیم و تعلم و اعطای صلاحیت در علم نسب‌شناسی سادات افکندند. ایشان با بررسی عبارات کلیدی و زمینه تاریخی سند، به اهمیت آن در شناخت شبکه نسب‌شناسان، روابط علمی ایشان، و تعاملشان با ساختارهای قدرت پرداختند.
در پایان سخنرانی، ایشان به برخی از عبارات مبهم در متن اجازه اشاره کرده و از حضار برای خوانش و تفسیر آنها یاری خواستند که نشان از عمق پژوهش و دقت نظر ایشان داشت.

تاریخ برگزاری: ۱۴ اسفند ۱۴۰۲ش.
محل کنفرانس: بنیاد محقق طباطبائی، قم