هفتم مهرماه 1384 هـ.ش.، دومين نشست علمی انجمن پژوهشهای نسخ خطی، با عنوان «خدمات علمی و آثار محقق طباطبايی ـ تصحيح تحقيق و فهرستنگاری نسخ خطی» در کتابخانه محقق طباطبايی در قم برگزار شد.

اين مراسم با حضور جمعی از محققان، صاحبنظران و پژوهشگران نسخ خطی و مصححان متون کهن، با هدف تجليل از مقام علمی و بررسی جايگاه ارزشمند ميراث برجای مانده از مرحوم علامه محقق استاد سيد عبدالعزيز طباطبائی يزدی برگزار گرديد.

در اين مراسم که با مديريت محقق فرزانه جناب آقای رضا مختاری از ساعت هفت الی ده شب در سالن کتابخانه محقق طباطبايی برگزار شد، ابتدا پس از تلاوت آياتی چند از قرآن مجيد، استاد محقق سيد محمدرضا جلالی پيرامون جايگاه آثار محقق طباطبايی در تصحيح متون در حوزه تشيع سخنرانی کرد. وی با ذکر اين نکته که ميراث فرهنگی يک امت دلالت بر عظمت و شکوه آن امت ميکند و اين حقيقت که مغزهای متفکر يک امت ارزشمندترين دارايی آن امت است، عنوان کرد که جايگاه مقام ارجمند محقق طباطبايی در احياء اين ارزشها در هر دو راستا بسيار قابل توجه است. وی افزود: محقق طباطبايی هم ميراث کهن را زنده نگاه داشت و هم در شناسايی و معرفی مغزهای متفکر جهان اسلام و خصوصا حوزه تشيع تلاش والايی داشت و جايگاه علمی وی شامل هر دو حوزه ارزشی تمدن اسلامی است.
استاد سيد محمدرضا جلالی در ادامه سخنان خود افزود: در فهرستی که مرحوم شيخ فارس الحسون در يادنامه محقق طباطبائی منتشر کرده است به سی و چهار عنوان کتاب مستقل ـ جدای از يادداشتهای علمی بسيار زياد ايشان ـ بر ميخوريم که هر کدام به عنوان يک منبع مهم در حوزه ميراث کهن است ولی متأسفانه اين آثار بعد از درگذشت آن مرد بزرگ منتشر نشده است و آنچه در ده سال گذشته از آثار ايشان چاپ شده است نسبت به حجم آثار وی بسيار اندک است. از خصوصيات محقق طباطبايی اين بود که بسيار آرام مينوشت و بسيار دقيق و خوب مينوشت. تآليفات وی با اشتمال بر اطلاعات بسيار زياد در حوزه کتابشناسی و نسخه شناسی، بسيار دقيق و علمی و سنجيده است و هيچ کدام از آثار وی را نميتوانيد در اين مورد استثنا کنيد. محقق طباطبايی در سنين نوجوانی يک دوره از همه مجلدات کتاب بزرگ الذريعه شيخ آقابزرگ تهرانی را قبل از آنکه منتشر شود با خط بسيار زيبای خود استنساخ کرده و برای تحقيقات خود به کار ميبرده است. پيداست چنين همتی در سنين نوجوانی تا آخر عمر چه شخصيتی ميسازد.
استاد جلالی در پايان سخنان خود عنوان کرد: هر برگ کوچک از يادداشتهای محقق طباطبايی ارزش تراثی دارد و بايد منتشر شود تا مورد استفاده محققين قرار گيرد. مرحوم محقق طباطبايی با ذهن وقاد، آشنايی عميق با ظرافت های زبان عربی، دقت زياد در متون کهن و يادداشت منابع نادر در حوزه معارف تشيع، در کتابخانه های مختلف دنيا درسفرهای علمی خود، يک مجموعه بسيار ارزشمند از فضايل و مناقب اهل بيت عليهم السلام را جمع آوری کرده که با تصحيحاتی که روی آنها انجام داده است نمونه کم نظيری است از تحقيق دقيق در حوزه تشيع که در جايی يافت نميشود.

محقق ارجمند حجة الاسلام والمسلمين رضا مختاری با ذکر اهميت يادداشتهای محقق طباطبائی عنوان کرد بسيار مهم است که اين يادداشتها به صورت مدون به صورتی که يادداشتهای قزوينی به همت استاد ايرج افشار منتشر شده است چاپ بشود تا مورد استفاده پژوهشگران عرصه متون کهن قرار گيرد.
حجةالاسلام والمسلمين رضا مختاری افزود خدمات علمی محقق طباطبايی برای تحقيق و تصحيح متون در حوزه تشيع بسيار زياد بوده و از باب نمونه ميتوان به همت ايشان در استفاده از نسخه منحصر به فرد «اجوبة المسائل النجفيه شهيد ثانی» اشاره کرد که اگر ياری ايشان نبود اين نسخه منحصر به فرد در اختيار محققين آن قرار نميگرفت و منتشر نميشد.

سپس پيام استاد عبدالحسين حائری توسط آقای عبدالحسين طالعی در مجلس قرائت شد. استاد عبدالحسين حائری، دانشمند عرصه نسخه شناسی و ميراث مخطوط، در اين پيام يادی از تلاش های محقق طباطبايی در همکاری با علامه امينی در تأسيس کتابخانه بزرگ اميرالمومنين عليه السلام در نجف اشرف نمود و عنوان کرد : کتابشناسی دقيق آثار اسلام و ايران با هدف بازنويسی تاريخ علم، و بررسی دقيق آثار به جای مانده از اين تمدن شکوهمند کارستانی است که معتقدم فقط از عهده مردان مرد بر می آيد. کسانی چون مرحوم آقاسيد عبدالعزيز طباطبايی که به هوس نام و نان گام در اين وادی ننهاده اند و تنها عشق حقيقی و راستين راهبرشان بوده است.
استاد حائری در اين پيام افزوده است: من به حدی به اين موضوع بازنويسی تاريخ علم پايبندم که مشکل ميتوانم به موضوع فهرست نسخ خطی به صورت خاص بپردازم و همواره اين دغدغه را دارم که دنيای فهرست نگاری نسخ خطی که امروز به ظاهر بازار گرمی پيدا کرده دچار آفاتی است و از ايده آل کتابشناسان اصيل فاصله دارد. يعنی عده ای از کسانی که در آن وادی مشغول به کار هستند کتابشناسی نميکنند. آنها تنها نسخ خطی را ثبت ميکنند و کتابشناسی کامل را جزء تعهدات خود به حساب نمی آورند. به همين خاطر عرض کردم وجود شخصيتی همچون محقق طباطبايی برای ادامه مسير بازنويسی تاريخ علم بسيار مغتنم و ضروری بود و صرف نظر از تعلقات دنيايی نام و نان، آن بزرگوار آگاهی هايی داشت که در اين مسير صعب و طاقت فرسا بسيار به کار می آمد و دستگيری ميکرد. ايشان روی آثار شيعه به صورت تخصصی کار کرده بود و اطلاعات بسيار فراوانی در اين خصوص داشت. از ويژگی های آن بزرگوار اين بود که در کارش اشتباه بسيار کم بود. وی هوس بسيار نوشتن نداشت، بلکه بسيار هوس درست نوشتن داشت. از تجربيات ارزنده ايشان اين بود که فرصت و توفيق همکاری با صاحب ذريعه نصيبش شده بود و در سايه خدمت آن بزرگوار آشنايی با عالم مخطوطات برايش حاصل شده بود و بعد هم به فکر افتاده بود آنچه که از چشم صاحب ذريعه پنهان مانده را استدراک کند و تا آنجا که من به خاطر دارم قريب دوازده هزار عنوان جديد يافته بود و همچنان در فکر کامل کردن کار استاد خود بود. وی همه فهرستهای نسخ خطی را با دقت ملاحظه ميفرمود و اگر به اشکالی برميخورد در حاشيه فهرست مينوشت. در فهرست های خود من به مواردی برخورده بود که به خودم تذکر داد.
از ويژگی های اين شخصيت ارزنده اين بود که اهالی تحقيق را در موضوعاتی که صاحب نظر بود با گشاده دستی و روی باز ياری ميکرد. مراجعين از اهل تحقيق وقتی به محل کار ايشان که همان کتابخانه شخصی ايشان بود ميرفتند، با استقبال وی روبرو ميشدند و ايشان کتابها و حاصل تحقيقات خود را در اختيارشان قرار ميداد. اين خوش اخلاقی و نرمخويی و مهربانی شايسته همه اهالی دانش و فرهنگ است که خوب است از اين مرد وارسته آموخته شود.
کار فهرستنگاری در کتابخانه اميرالمومنين نجف، آستان قدس رضوی و کتابخانه های عمومی و شخصی ديگر، از ايشان يک کتابشناس واقعی ساخته بود و اگر مستدرکات ايشان بر الذريعه منتشر شود، قدر و منزلت اين مرد بيش از پيش شناسانده خواهد شد.. خدايش بيامرزاد و راهش پر رهرو باد.

سپس حجة الاسلام والمسلمين حافظيان، حيات علمی محقق طباطبائی را امتداد حيات دو استاد بزرگوارش علامه امينی و شيخ آقابزرگ تهرانی دانست و درباره مستدرک الذريعه و انگيزه نگارش آن سخنرانی کرد.
سپس رياست محترم کتابخانه مجلس شورای اسلامی حجة الاسلام والمسلمين ابهری درباره بزرگداشت حاميان نسخ خطی از سوی کتابخانه مجلس و فعاليت اين کتابخانه در تهيه استدراکاتی بر الذريعه سخنرانی کرد و آمادگی کتابخانه مجلس را برای احياء يادداشتهای محقق طباطبايی و برنامه ريزی اين کتابخانه برای تهيه و تدوين کتابی در سری ارمغان بهارستان ويژه محقق طباطبايی اعلام نمود.

حجةالاسلام والمسلمين محمدعلی مهدوی راد، محقق و سردبير مجله آينه پژوهش و رياست کتابخانه تخصصی علوم قرآن، سخنران بعدی اين نشست بود و از محقق طباطبايی به عنوان وجودی پربرکت، جوشان و خروشان، ارجمند و فاخر ياد کرد که در سخاوت علمی بسيار کم نظير بود و برای نمونه از ارائه يادداشتهای مفصل ايشان از متون علوم قرآنی در کتابخانه های ترکيه و در اختيار گذاشتن مجموعه يادداشتهای تحقيقاتی خود پيرامون علامه حلی برای تحقيق مختلف الشيعه ياد کرد. وی افزود: واقعا اگر کسی ادعا کند که محقق طباطبايی يک دريای موج خيزی بود که انسانهای بسياری ميتوانستند از اين امواج خروشان استفاده کنند يا يک درخت تنومندی بود که صدها انسان در سايه پربار آن آرميدند و ميتوانستند بيارامند هيچ گزافه گويی نکرده است.
مهدوی راد در انتهای سخنان خود پيشنهاد کرد کتابخانه محقق طباطبايی طرحی برای يادنامه سالانه محقق طباطبايی برنامه ريزی کند تا با تشکيل يک هيئت تحريريه، دوستان و علاقمندان و شاگردان ايشان بتوانند با ارائه مقالات علمی و ارزشمند در حوزه کتابشناسی و نسخ خطی، ياد و خاطره آن بزرگوار را هر ساله زنده نگاه دارند.

استاد علی اکبر مهدی پور محقق و پژوهشگر سخنران بعدی اين نشست پيرامون تحقيقات گسترده محقق طباطبايی در کتابخانه های ترکيه خصوصا گنجينه بزرگ نسخ خطی در سليمانيه سخن گفت و دقت علمی تحقيقات محقق طباطبايی در نسخه شناسی ميراث اسلامی در کتابخانه های ترکيه را بسيار شگفت انگيز خواند.

سخنران بعدی اين نشست آقای علی رفيعی علامرودشتی بود که پيرامون خدمات علمی محقق طباطبايی به بنياد دائرة المعارف بزرگ اسلامی سخن گفت.

سپس حجةالاسلام والمسلمين شيخ محمدرضا انصاری با يادی از خلق و خوی آرام و پرلطف محقق طباطبايی از سفرهای تحقيقاتی و روابط علمی ايشان ياد کرد. و سپس سيد صادق حسینی اشکوری رئيس مجمع ذخائر اسلامی درباره مقوله تشويق و شاگردپروری محقق طباطبايی سخن گفت.

در پايان نشست، سيد علی طباطبايی يزدی رياست کتابخانه محقق طباطبايی ضمن يادکردی از تلاشهای شبانه روز محقق طباطبايی، گزارشی از حجم زياد آثار محقق طباطبايی ارائه کرد و گفت: ميتوان برآورد کرد چنانچه تأليفات، تحقيقات و يادداشتهای محقق طباطبايی در زمينه کتابشناسی، نسخه شناسی و تحقيق متون فضائل و مناقب، به صورت کامل منتشر شود به بيش از چهل جلد خواهد رسيد.